Na podstawie wykonanych analiz materiałów z kontroli występowania szkodników korzeni jesienią 2024 roku stwierdzono zagrożenie w 14 nadleśnictwach.

Na podstawie kontroli występowania szkodników korzeni, wykonanej jesienią 2024 roku, w 2025 roku największe powierzchnie zagrożone przez szkodniki korzeni (powyżej 1 ha) wystąpią w następujących Nadleśnictwach: Brzeg (6,26 ha á), Złoty Potok (5,10 ha â), Rudziniec (2,79 ha á), Namysłów (1,86 ha á).

Analizując powierzchnię zagrożoną przez poszczególne gatunki pędraków i strukturę ich udziału w tej powierzchni, największe zagrożenie stanowią pędraki chrabąszczy – 17,38 ha (94,4%), dalej guniaka czerwczyka – 0,71 ha (3,9%) oraz wałkarza lipczyka – 0,32 ha (1,7%).

Podział na szczepy u chrabąszcza majowego i kasztanowca wg zagrożonej powierzchni przedstawia się następująco:

• pędraki różnowiekowe - 15,70 ha;
• pędraki dwuletnie – 1,17 ha;
• pędrak 3-letni - 0,51 ha.

Dużą i równocześnie największą liczebność pędraków chrabąszczy w dołach próbnych w br. stwierdzano w Nadleśnictwie Złoty Potok, Leśnictwo Dębowiec, głównie pędraków 2- i 3-letnich; maksymalnie - 21 szt. w jednym dole.

Pędraki wałkarza lipczyka zagrażają przede wszystkim w szkółkach w Nadleśnictwie Rybnik oraz w Nadleśnictwie Opole na łącznej powierzchni 0,32 ha.

W ramach przeprowadzonej w br. kontroli występowania szkodników korzeni, owady doskonałe chrabąszcza majowego (w dołach próbnych) zarejestrowano w 6 Nadleśnictwach: Brynek, Brzeg, Kluczbork, Kłobuck, Namysłów, Rudziniec. Maksymalna liczba znajdowanych w 1 dole próbnym chrząszczy wyniosła 2 szt. (Nadleśnictwo Brzeg, Leśnictwo Barucice).

W ramach przeprowadzonego w bieżącym roku monitoringu rójki chrabąszczy ujawniono i wykazano postacie doskonałe chrabąszczy w 3 Nadleśnictwach: Brzeg, Kluczbork, Kłobuck. Maksymalna liczba znajdowanych imago w 1 dole próbnym wyniosła 4 szt. (Nadleśnictwo Brzeg, Leśnictwo Barucice).

Na podstawie wykonanych analiz, w przyszłym roku wzmożoną rójkę chrabąszczy, głównie chrabąszcza majowego, przewiduje się w Nadleśnictwach: Brzeg, Kluczbork, Rudziniec.

W Nadleśnictwach Brynek, Kłobuck i Namysłów przewidywana jest słaba rójka (1 szt. imago na dół, tylko w jednym dole).

Jesienią 2024 roku na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach, w ramach przeprowadzonych kontroli występowania szkodników korzeni, zostało założonych 1490 dołów próbnych.

Analizie w Zespole Ochrony Lasu w Opolu poddano 372 próby ze stwierdzonymi owadami. Ponadto w ramach monitoringu rójki wykonano 635 dołów. Analizie w ZOL poddano 49 prób. Postacie doskonałe chrabąszczy stwierdzono w 7 dołach.

Przewidywane występowanie gatunku osnuja gwiaździsta (Acantholyda posticalis) na terenie RDLP Katowice w roku 2025 na podstawie jesiennych poszukiwań larw w roku 2024.

Na podstawie wykonanych analiz materiałów z kontroli występowania szkodników korzeni jesienią 2022 roku stwierdzono zagrożenie w 13. nadleśnictwach (patrz mapka).

W porównaniu do roku ubiegłego, liczba zagrożonych nadleśnictw zwiększyła się o jedno nadleśnictwo. Powierzchnia zagrożona jest prawie podobna do roku ubiegłego. Trend minimalnie spada.

Areał zagrożonych powierzchni w roku przyszłym wyniesie łącznie 62,51 ha (w 2021 r. /zagrożenie na rok 2022/ – 65,73 ha), na szkółki przypada 1,97 ha (tj. 3,1% ogólnej powierzchni), na odnowienia – 19,80 ha (tj. 31,7%), na poprawki i dolesienia – 40,56 ha (tj. 64,9%), na plantacje - 0,18 ha (tj. 0,3%).

W porównaniu do stanu analiz z roku ubiegłego, w roku 2023 powierzchnia gruntów zagrożonych przez szkodniki korzeni uległa zmniejszeniu – o 3,22 ha. Według kategorii użytków porównanie wyniku tegorocznego z ubiegłorocznym przedstawia się następująco:

• w szkółkach – wzrost powierzchni zagrożonej o 0,14 ha (więcej o 7%);
• w odnowieniach – zmniejszenie powierzchni zagrożonej o 28,74 ha (mniej o 59%);
• w poprawkach – wzrost powierzchni zagrożonej o 25,20 ha (więcej o 164%).

Na podstawie kontroli występowania szkodników korzeni, wykonanej jesienią 2022 roku, w 2023 roku największe powierzchnie zagrożone przez szkodniki korzeni (powyżej 1 ha) wystąpią w następujących Nadleśnictwach: Brzeg (30,15 ha á), Złoty Potok (16,09 ha â), Strzelce Opolskie (11,68 ha á), Namysłów (1,17 ha â).

Analizując powierzchnię zagrożoną poprzez poszczególne gatunki pędraków, największe zagrożenie stanowią pędraki chrabąszczy wraz z imago – 61,05 ha (97,8%), dalej guniaka czerwczyka – 1,40 ha (2,2%) oraz wałkarza lipczyka – 0,06 ha (0,1%).

Podział na szczepy u chrabąszcza majowego i kasztanowca wg zagrożonej powierzchni przedstawia się następująco: najliczniejsze są szczepy: poczwarki i owady doskonałe ( 36,95 ha), następnie różnowiekowy (21,26 ha), 3-letni (1,85 ha), 2-letni (0,76 ha), 1-roczny (0,23 ha).

Stwierdzano dużą liczebność pędraków chrabąszczy w dołach próbnych, głównie 3 letnich:
w Nadleśnictwie Turawa 11 szt. (L. Kadłub Turawski – monitoring rójki), Nadleśnictwie Brzeg 12 szt. (L. Barucice).

W przypadku guniaka czerwczyka, zagrożenie u tego gatunku kształtuje się następująco: 2-letni (0,33 ha), 1-roczny (0,07 ha).

Pędraki wałkarza lipczyka zagrażają przede wszystkim w szkółce w Nadleśnictwie Opole na powierzchni 0,06 ha.

Owady doskonałe chrabąszcza majowego w dołach próbnych zarejestrowano

w 5 nadleśnictwach: Brzeg, Kłobuck, Namysłów, Rudziniec, Strzelce Opolskie (patrz mapka poniżej). Maksymalna liczba znajdowanych w dole próbnym chrząszczy i poczwarek wyniosła 10 szt. (Nadleśnictwo Namysłów, Leśnictwo Komorzno; Nadleśnictwo Złoty Potok, Leśnictwo Kamienna Góra).

W ramach przeprowadzonego monitoringu rójki chrabąszczy na ternie RDLP Katowice wykazano postacie doskonałe chrabąszczy w 8 nadleśnictwach.

Na podstawie wykonanych analiz, w przyszłym roku wzmożoną rójkę chrabąszczy przewiduje się w Nadleśnictwach: Brzeg, Kłobuck, Namysłów, Rudziniec, Strzelce Opolskie, Złoty Potok.
W pozostałych nadleśnictwach przewidywana jest słaba rójka (1 szt. imago na dół).

Jesienią 2022 roku na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach w ramach przeprowadzonych kontroli występowania szkodników korzeni zostało wykonanych 1657 dołów próbnych; w porównaniu do roku ubiegłego wykonano mniej o 96 dołów. 515 prób ze stwierdzonymi owadami zostało poddane analizie w Zespole Ochrony Lasu w Opolu, mniej o 106 sztuk niż w 2021 roku. Ponadto w ramach monitoringu rójki wykonano 974 dołów; w porównaniu do roku ubiegłego wykonano więcej o 407 dołów, z czego analizie poddano 467 prób, więcej o 139 sztuk niż w 2021 roku; w 326 dołach stwierdzono postacie doskonałe chrabąszczy (więcej o 296 dołów).

Wnioski:

1. Wykonany w roku bieżącym zabieg ograniczający na imago chrabąszczy na terenie Nadleśnictw: Brzeg, Kluczbork, Kłobuck, Opole, Rudziniec i Strzelce Opolskie należy uznać za udany ze względu na niewielką liczbę pędraków jednorocznych znajdowanych w dołach próbnych.
2. Wskazane jest w roku przyszłym zaplanowanie zabiegów ograniczających występowanie imago chrabąszczy, które jest jedyną metodą zmniejszenia liczebności pędraków a tym samym potencjalnych szkód w uprawach w nadleśnictwach: Brzeg, Kłobuck, Rudziniec, Strzelce Opolskie i Opole.
3. Bardzo intensywna rójka chrabąszczy będzie miała miejsce na terenie Nadleśnictwa Złoty Potok. Ze względu na liczne rezerwaty i dokonujące w nich żer uzupełniający i regeneracyjny imago chrabąszczy, planowanie zabiegów ograniczających jest utrudnione a wyłączenie powierzchni rezerwatów powoduje, że wykonane zabiegi nie dałyby oczekiwanego wyniku, czyli zmniejszenia zagrożenia ze strony pędraków w nowo zakładanych i istniejących uprawach.
4. Nie wyklucza się w roku przyszłym nalotu postaci doskonałych chrabąszczy z powierzchni, które nie były poddane kontroli występowania szkodników korzeni a także z otaczających kompleksy leśne pól. Decyzja o ewentualnych zabiegach ograniczających imago chrabąszczy powinna być uzupełniona o dodatkowe obserwacje wiosną 2023 roku.

Opracował: Dariusz Hutka – Gł. Specjalista SL w ZOL Opole

Jesienne poszukiwania szkodników pierwotnych sosny

w 2022 roku na terenie RDLP Katowice

(komentarz)

Jesienne poszukiwania szkodników pierwotnych sosny w 2022 r. w drzewostanach RDLP Katowice ujawniły stany zagrożenia i stany ostrzegawcze od jednego gatunku owada objętego monitorowaniem - osnui gwiaździstej. Stany zagrożenia i stany ostrzegawcze ujawniono łącznie w 49 drzewostanach zlokalizowanych na terenie 5 nadleśnictw i 12 leśnictw, przy czym stany zagrożenia stwierdzono w 27 drzewostanach, stan ostrzegawczy w 22 drzewostanach.

Łączna powierzchnia drzewostanów zagrożonych (+,++,+++) w roku 2023 przez szkodniki pierwotne sosny określona na podstawie wyników jesiennych poszukiwań owadów w 2022 r. wynosi 142 ha. Stany ostrzegawcze stwierdzono na sumarycznej powierzchni 183 ha.

W porównaniu do wyników jesiennych poszukiwań z roku poprzedniego nastąpiło pomniejszenie tak powierzchni zagrożonej (określonej przed rokiem na 296 ha), jak i powierzchni ostrzegawczej (przed rokiem → 333 ha).

Obszary wzmożonego/nasilonego występowania osnui gwiaździstej ujawniono na terenie 5. nadleśnictw; w stanach zagrożenia na powierzchni 142,12 ha (w poprzednim roku ® 296 ha), w stanach ostrzegawczych na powierzchni 183,01 ha.

Maksymalna liczebność larw osnui gwiaździstej, jaką stwierdzono na 1 podokapówce, wynosi ® 296 szt. (Nadleśnictwo Lubliniec; Leśnictwo Kokotek).

Udział larw z oczkiem imaginalnym wśród diapauzujących larw osnui gwiaździstej określany dla poziomu leśnictwa jest zróżnicowany; w całym obszarze nasilonego występowania gatunku kształtuje się w przedziale od 25% (N. Brynek, L. Tworóg) do 56 % (N. Lubliniec, L. Sieraków) (→ zał. 4). Spasożytowanie diapauzujących larw osnuj pozostaje niezmiennie śladowe.

Jesienne poszukiwania szkodników pierwotnych sosny w RDLP Katowice w 2022 roku wykonano w 31 nadleśnictwach. Ogółem założono 2 160 powierzchni próbnych (w 2021 r. → 2 103), z czego 2 084 wykonano w Lasach Państwowych, 76 w lasach innej własności.

Obecność owadów stwierdzono w 1 649 próbach (→ 76% wszystkich założonych prób).

W 4 nadleśnictwach, w wyniku stwierdzonych w trakcie poszukiwań w obrębie stałych partii kontrolnych przekroczeń liczb ostrzegawczych, zakładano powierzchnie dodatkowe. Powierzchni dodatkowych wykonano łącznie 55 (w 2021 r. → 68), najwięcej w Nadleśnictwach: Lubliniec (→ 29), Brynek (→ 18), Koszęcin (→ 5), Zawadzkie (→ 3).

W świetle uzyskanych wyników rok 2023 w zakresie występowania zagrożeń od foliofagów sosny w drzewostanach obszaru RDLP w Katowicach charakteryzować się będzie gradacyjną aktywnością wyłącznie jednego gatunku owada → osnui gwiaździstej:

- w nasileniu istotnym → w kilkunastu drzewostanach w obszarze Nadleśnictw: Lubliniec i Brynek;

- w nasileniu słabym → w kilkunastu drzewostanach na terenie Nadleśnictw: Świerklaniec, Koszęcin, Zawadzkie.

Ogółem powierzchnia drzewostanów sosnowych RDLP w Katowicach, dla których w wyniku przeprowadzonych w 2022 roku czynności monitoringowych szkodników pierwotnych sosny, tj. jesiennych poszukiwań postaci owadów zimujących w ściole i glebie oraz letniej kontroli lotu brudnicy mniszki, prognozuje się występowanie w roku 2023 stanów zagrożeń od foliofagów, wynosi 142 ha (→ 0 ha brudnica mniszka +  142 ha osnuja gwiaździsta). To mniej o 194 ha jak w roku ubiegłym (→ 336 ha).

Wielkościowo obszar drzewostanów sosnowych, dla których na rok 2023 są prognozowane stany zagrożeń od foliofagów (→ 142 ha), w proporcji do całego areału drzewostanów RDLP Katowice objętego monitorowaniem pozostaje marginalny  → ~ 0,04%.

W świetle ujawnionych i prognozowanych zagrożeń od foliofagów w roku 2023, które stanowi wyłącznie jeden gatunek foliofaga - osnuja gwiaździsta, wielkość i zakres zaprojektowanego wstępnie i ujętego w planie finansowo-rzeczowym RDLP Katowice areału wykonywania chemicznych lotniczych zabiegów ograniczających, określona na 520 ha z naddatkiem zabezpiecza zdiagnozowane na podstawie jp potrzeby.

W związku ze stwierdzonymi zagrożeniami drzewostanów przez osnuję gwiaździstą - w oparciu o zapisy §§ 70, 71 Instrukcji Ochrony Lasu - w okresie wiosennym przewiduje się wykonywanie kontroli uzupełniających, uszczegóławiających i weryfikujących nasilenie występowania owadów.

Dla potrzeb wiosennego monitorowania przebiegu rozwoju osnui gwiaździstej, celem wskazania m. in. właściwego terminu rozpoczęcia wykonywania zabiegów ograniczających, przewiduje się funkcjonowanie 1 Punktu Obserwacyjnego zlokalizowanego na terenie Nadleśnictwa Lubliniec.

Wnioski:

W świetle wyników jesiennych poszukiwań szkodników pierwotnych sosny w nadleśnictwach RDLP Katowice z 2022 r. podkreślenia i szerszego skomentowania domaga się finalna i zasadnicza konkluzja, a mianowicie to, że w porównaniu do sytuacji ubiegłorocznej następuje pomniejszenie, i to dość znaczące, obszaru drzewostanów nasilonego występowania osnui gwiaździstej, tj. drzewostanów w stanach zagrożeń. Owe zmniejszenie areału drzewostanów zagrożonych przez osnuję gwiaździstą postępuje kolejny już rok z rzędu. Nie wykluczając możliwego wpływu na taki stan rzeczy samoistnych mechanizmów wewnątrzpopulacyjnych gatunku tej rośliniarki, uprawnionym jest uważać, że pierwszorzędne znaczenie w takim przebiegu sytuacji miały prowadzone konsekwentnie zabiegi ograniczające, którymi to od 2018 roku do roku ubiegłego obejmowano możliwie jak najszersze obszary drzewostanów o ujawnionym nasilonym oraz wzmożonym występowaniu szkodnika, włączając do oprysków, obok silnie oraz średnio zagrożonych drzewostanów (standardowo), także drzewostany zagrożone w stopniach słabym i ostrzegawczym.  Taki sposób podejścia został ustalony i realizowany był w praktyce, jako adekwatna odpowiedź ochrony lasu na dynamicznie postępujący wzrost potencjału gradacyjnego szkodnika, jaki następował latach 2015-2017 (diagnoza tamtej sytuacji oraz ustalenia → ujęto w piśmie Nr ZOL.6.7100.2.2.1018) – i, jak to wygląda już obecnie, po 2022 r., okazał się on skuteczny. Warto nadmienić, że sposób ten nawiązywał wprost i był praktyczną realizacją ugruntowanej wieloletnim doświadczeniem „doktryny” dot. postępowania ochroniarskiego względem osnui, a mianowicie takim podejściem w/s wykorzystania narzędzia praktycznej ochrony lasu, tj. chemicznego zabiegu wielkoobszarowego, że gdy osnuja (dynamicznie) się „podnosi”, to wówczas należy ją „traktować”, tj. ograniczać, konsekwentnie szeroko. Inną rzeczą, na którą w uwagach końcowych trzeba należnie zwrócić uwagą, mającą ważny wpływ na osiągany i osiągnięty również w ub. skutek wykonanego zabiegu p. osnui - z finalnym efektem istotnego ograniczenia jej występowania, jest sprawa zastosowanego insektycydu. Użycie diflubenzuronu (Dimilin) to zweryfikowany również wieloletnią praktyką niezawodny gwarant osiągania wysokiej skuteczności wykonanego oprysku. Niezwykle istotny walor tego insektycydu to możliwość zastosowania preparatu już na stadium jaja osnui. W warunkach RDLP Katowice ten aspekt pozostaje szczególnie ważny – a to z uwagi na mające na ogół miejsce różnice w przebiegu rozwoju rośliniarki pomiędzy obszarem Obniżenia Małej Panwi, a pozostałym areałem jej masowych pojawów, a także w sytuacji „rozciągania” się całej akcji z powodów wystąpienia wykluczających loty warunków pogodowych lub też z powodu znaczącej wielkości całego areału do oprysku.

Opracował Marcin Hutnik

Na terenie RDLP w Katowicach przewidywane jest w 2021 roku zagrożenie foliofagami sosny - osnują gwiaździstą (Acantholyda posticalis Matsumura)  i osnują czerwonogłową (Acantholyda erythrocephala L.), co ilustrują załączone poniżej  mapki.

Gnathotrichus materiarius (Fitch, 1858) pochodzi z Ameryki Północnej. Wzmianka o jego występowaniu w Polsce po raz pierwszy pojawiła się w 2011 roku w "Catalogue of Palearctic Coleoptera" Vol. 7., jednakże dopiero w roku 2015 potwierdzono jego występowanie wskutek odłowu do pułapki feromonowej na Ips duplicatus (Sahlberg, 1836). Owad ten może zasiedlać wiele gatunków drzew iglastych: świerka, sosnę, jodłę, modrzewia, daglezję. Jest chrząszczem ambrozyjnym i odżywia się grzybem Ambrosiozyma monospora ((Saito) van der Walt, 1972), który rozwija się wewnątrz chodników wydrążonych w drewnie.

W piątek 13. sierpnia br. na zaproszenie Zespołu Ochrony Lasu we Wrocławiu i Nadleśnictwa Świeradów mogliśmy zobaczyć chrząszcze w naturze na zasiedlonych pniakach świerkowych. Serdecznie dziękujemy za zaproszenie, ponieważ doświadczenia zdobytego w terenie nie zastąpi żadna przeczytana publikacja.

Jodłowiec kolcozębny (Pityokteines spinidens Reitter, 1895) chrząszcz, kambiofag jodły. Zasiedla górną część strzały. Komora godowa umieszczona między korą a drewnem. Chodniki macierzyste zwykle typu gwiaździstego. Kolebki poczwarkowe w drewnie lub między korą a drewnem.

W miesiacach listopadzie i grudniu 2018 r. pracownicy Zespołu Ochrony Lasu w Opolu dokonali analiz wyników jesiennych poszukiwań szkodników pierwotnych sosny, połączonych ze szkoleniem pracowników w wybranych nadleśnictwach RDLP Katowice. Mając na uwadze ustawiczne doskonalenie pracy jak również bieżące eliminowanie błędów popełnianych podczas rozpoznawania gatunków i sporządzaniu dokumentacji z jesiennych poszukiwań szkodników pierwotnych sosny, Zespół Ochrony Lasu w Opolu w porozumieniu z Wydziałem Ochrony Ekosystemów RDLP Katowice wykonał analizy wyników jesiennych poszukiwań szkodników pierwotnych sosny w siedzibach wybranych nadleśnictw RDLP Katowice. Analizy wykonywane były w obecności nadzorujących te prace w terenie i sporządzających stosowną dokumentację leśniczych lub podleśniczych oraz osób prowadzących sprawy ochrony lasu w nadleśnictwach. W czasie prowadzenia analiz na bieżąco korygowano błędy w rozpoznawaniu gatunków jak i sporządzanej dokumentacji. Indywidualnie zapoznawano uczestników szkolenia z uwagami do wykonanych w roku poprzednim jesiennych poszukiwań w administrowanych przez nich leśnictwach. Jednocześnie przeprowadzano rozmowy szkoleniowe dotyczące zarówno wykonanych jesiennych poszukiwań jak i innych zagadnień z zakresu ochrony lasu interesujących grono zebranych pracowników terenowych. Na zadawane pytania pracownicy ZOL starali się udzielać wyczerpujących odpowiedzi. Tam gdzie było to możliwe o przeprowadzonych rozmowach szkoleniowych oraz uwagach dotyczących wykonanych w latach poprzednich jak i roku bieżącym analizach powiadamiano kierownictwo nadleśnictwa. W opinii obecnych na szkoleniu zarówno pracowników terenowych jak i specjalistów prowadzących sprawy ochrony lasu i kierownictw nadleśnictw taka forma kontaktu z ZOL jest bardzo potrzebna i powinna być kontynuowana w latach następnych.

Analizy wyników jesiennych poszukiwań szkodników pierwotnych sosny połączone ze szkoleniem pracowników nadleśnictwa przeprowadzono w 11. nadleśnictwach.

Prawidłowość wykonywania poszukiwań sprawdzono w terenie, na tych powierzchniach gdzie w latach poprzednich wykazywano brak jakichkolwiek owadów.

Weryfikację prawidłowości wykonania jesiennych poszukiwań szkodników pierwotnych sosny przeprowadzono łącznie w 6 leśnictwach na terenie 4 nadleśnictw.

Na każdej kontrolowanej powierzchni przeprowadzono praktyczne szkolenie z prawidłowego wykonywania jesiennych poszukiwań szkodników pierwotnych sosny. W szkoleniach brali udział pracownicy zakładów usług leśnych, którzy faktycznie wykonywali te prace w terenie oraz pracownicy danego leśnictwa.

Ewentualne uchybienia merytoryczne i praktyczne w sposobie wykonywania jesiennych poszukiwań szkodników pierwotnych sosny były weryfikowane na bieżąco. Należy zaznaczyć, że na każdej kontrolowanej przez pracowników ZOL powierzchni znaleziono owady i nie odnotowano ich braku, jak w poprzednich latach.

Foliofagi sosny

Przewidywane występowanie na terenie RDLP Katowice w roku 2018 na podstawie jesiennych poszukiwań larw, oprzędów, poczwarek w roku 2017 umieszczone na załączonych zdjęciach.

Jesienne poszukiwania szkodników pierwotnych sosny

w 2017 roku na terenie RDLP Katowice

(komentarz)

1. Jesienne próbne poszukiwania szkodników pierwotnych sosny w 2017 r. w drzewostanach RDLP Katowice ujawniły stany zagrożenia i stany ostrzegawcze od 4. gatunków owadów objętych monitorowaniem w ramach jp: osnui gwiaździstej, boreczników sosnowych (→ b. krzewiana oraz b. kapryśnego/b. czarnego), poprocha cetyniaka i strzygoni choinówki.
2. Stany zagrożenia i stany ostrzegawcze ujawniono łącznie w 419. drzewostanach zlokalizowanych na terenie 17. nadleśnictw i 42. leśnictw, przy czym stany zagrożenia stwierdzono w 322. drzewostanach, stany ostrzegawcze w 97. drzewostanach.
3. Łączna powierzchnia drzewostanów zagrożonych (+,++,+++) przez szkodniki pierwotne sosny określona na podstawie wyników jesiennych poszukiwań owadów w 2017 roku wynosi 2 426 ha (tabela). W stosunku do roku ubiegłego (1 547 ha) nastąpiło znaczne powiększenie powierzchni zagrożonej. Stany ostrzegawcze stwierdzono w drzewostanach na sumarycznej powierzchni 735 ha, również więcej jak w roku poprzednim (545 ha).
4. Obszary wzmożonego/nasilonego występowania osnui gwiaździstej ujawniono na terenie 7. nadleśnictw; w stanach zagrożenia na powierzchni 1 837 ha (w ub.r. 1 526 ha), w stanach ostrzegawczych na powierzchni 380 ha.
5. Obszar wzmożonego/nasilonego występowania boreczników sosnowych (borecznika krzewiana, kapryśnego/czarnego) ujawniono na terenie 7. nadleśnictw; w stanach zagrożenia na powierzchni 548 ha (w ub.r. 21 ha), w stanach ostrzegawczych na powierzchni 114 ha.
6. Obszar wzmożonego/nasilonego występowania poprocha cetyniaka ujawniono na terenie 2. nadleśnictw; w stanach zagrożenia na powierzchni 30 ha (w ub.r. 0 ha); w stanach ostrzegawczych na powierzchni 142 ha drzewostanów.
7. Obszar wzmożonego/nasilonego występowania strzygoni choinówki ujawniono na terenie 9. nadleśnictw; w stanach zagrożenia na powierzchni 11 ha (w ub.r. 0 ha); w stanach ostrzegawczych na powierzchni 99 ha drzewostanów.
8. Maksymalna liczebność larw, poczwarek i oprzędów, jaką stwierdzono w pojedynczej próbie GER-10/podokapówce w drzewostanach zagrożonych wynosi: u osnui gwiaździstej 714 szt. (Nadleśnictwo Lubliniec; Leśnictwo Solarnia); u poprocha cetyniaka 21 szt. (Nadleśnictwo Tułowice, Leśnictwo Tułowice); u strzygonii choinówki 3 szt. (Nadleśnictwo Brynek, Leśnictwo Potempa); u boreczników sosnowych 64 szt. (Nadleśnictwo Tułowice, Leśnictwo Przechód).
9. Udział larw z oczkiem imaginalnym wśród diapauzujących larw osnui gwiaździstej określany dla poziomu leśnictwa jest zróżnicowany i w całym obszarze wzmożonego/nasilonego występowania gatunku kształtuje się w przedziale od 20% (N. Brynek, L. Potempa i L. Tworóg; N. Lubliniec, L. Lubliniec) do 65% (N. Kobiór, L. Międzyrzecze). W porównaniu ze stanem roku ubiegłego we wszystkich leśnictwach odnotowano pomniejszenie udziału pronymf. Oznacza to, że do rójki w br. przystąpi mniejsza część populacji jak przed rokiem. Spasożytowanie diapauzujących larw osnuj pozostaje śladowe.
10. Jesienne próbne poszukiwania owadów w RDLP Katowice w 2017 roku wykonano w 28. nadleśnictwach. Ogółem założono 2 453 powierzchni próbnych (w ub.r. 2 392), z czego 2 381 wykonano w Lasach Państwowych, 72 w lasach innej własności.
11. Obecność owadów stwierdzono w 2 026 próbach (→ 83% wszystkich założonych prób).  W 6. nadleśnictwach, w wyniku stwierdzonych w trakcie poszukiwań w obrębie stałych partii kontrolnych przekroczeń liczb ostrzegawczych, zakładano powierzchnie dodatkowe. Powierzchni dodatkowych wykonano łącznie 414 (w ub.r. 237), najwięcej w Nadleśnictwach: Lubliniec  (242) i Brynek (100).W świetle uzyskanych wyników jesiennych poszukiwań szkodników pierwotnych sosny, rok 2018, w zakresie występowania foliofagów sosny na obszarze RDLP w Katowicach, charakteryzować się będzie: trwającą nadal stałą aktywnością gradacyjną osnui gwiaździstej głównie w drzewostanach Nadleśnictw: Lubliniec, Zawadzkie, Brynek i powiększeniem areału wzmożonego/nasilonego występowania gatunku w porównaniu do stanu ubiegłorocznego; ewidentnie progradacyjnym wzmożeniem aktywności   boreczników sosnowych w obszarze Borów Niemodlińskich z ogniskami liczniejszego, również licznego występowania boreczników: krzewiana oraz kapryśnego na terenach Nadleśnictw: Tułowice i Prószków; lokalnym ogniskiem nasilonego występowania poprocha cetyniaka w Nadleśnictwie Tułowice oraz strzygonii choinówki w Nadleśnictwie Opole. W Nadleśnictwie Kobiór, pomimo stwierdzonych w 6. drzewostanach stanów silnych zagrożeń, zabiegu nie projektuje się, gdyż drzewostany te zlokalizowane są w granicach rezerwatu przyrody. W oparciu o zapisy § 8 Instrukcji Ochrony Lasu w okresie wiosennym, w związku ze stwierdzonymi zagrożeniami od osnui gwiaździstej, boreczników sosnowych oraz poprocha cetyniaka w stopniach (++ i +++),  przewiduje się wykonywanie uzupełniających i weryfikujących kontroli występowania tych szkodników. Czynności planowane w tym zakresie to: obserwacja nasilenia rójki, m.in. przy użyciu pułapek kołnierzowych; kontrolne zbiory jaj oraz larw/gąsienic w koronach ściętych drzew próbnych. Dla monitorowania wiosennego przebiegu rozwoju owadów, m. in. celem wskazania terminu rozpoczęcia wykonywania zabiegów ograniczających występowanie osnui gwiaździstej, przewiduje się funkcjonowanie 1. Punktu Obserwacyjnego zlokalizowanego na terenie Nadleśnictwa Lubliniec. Przewiduje się również funkcjonowanie 1. Punktu Obserwacyjnego rozwoju boreczników sosnowych, zlokalizowanego w Nadleśnictwie Tułowice.

Grzegorz Guzik

Na podstawie tegorocznych jesiennych poszukiwań szkodników pierwotnych świerka stan zagrożenia w stopniu słabym stwierdzono jedynie w jednym drzewostanie Nadleśnictwa Ujsoły, Leśnictwo Petkówka. Dominującym gatunkiem była zasnują świerkowa Cephalcia abietis.

Na terenie RDLP Katowice potwierdziły się prognozy występowania brudnicy mniszki na rok 2017.

Wzmożone występowanie brudnicy mniszki (Lymantria monacha) zaobserwowano w nadleśnictwach: Lubliniec, Zawadzkie i Olesno oraz brudnicy nieparki (Lymantria dispar)  w nadleśnictwach: Tułowice, Kluczbork, Olesno, Zawadzkie i Lubliniec.

Prognoza zagrożenia na rok 2017 od brudnicy mniszki

Na podstawie przeprowadzonej w roku bieżącym na terenie RDLP w Katowicach kontroli lotu brudnicy mniszki stwierdzono:

1. Wyniki kontroli lotu brudnicy mniszki przeprowadzonej latem br. w drzewostanach RDLP Katowice ujawniły wyłącznie stany ostrzegawcze w 67. drzewostanach/oddziałach na terenie 12. nadleśnictw: Gidle, Herby, Kluczbork, Kłobuck, Zawadzkie, Koniecpol, Lubliniec, Olesno, Tułowice, Turawa, Złoty Potok, Opole. Stanów zagrożeń (+,++,+++) nie stwierdzono.
2. Ujawnione liczby motyli oraz ich rozmieszczenie definiują stany ostrzegawcze w drzewostanach sosnowych na łącznej powierzchni 1584 ha.
3. W br., w całym okresie kontrolnym, we wszystkich nadleśnictwach RDLP Katowice na pniach drzew odnotowano łącznie 79 szt. motyli-samic brudnicy mniszki.
4. Maksymalna liczba samic motyli, jaką w br. zarejestrowano na 1. drzewie to 1 szt.

Jesienne poszukiwania szkodników pierwotnych sosny w 2015 roku na terenie RDLP Katowice

1. Jesienne próbne poszukiwania szkodników pierwotnych sosny w 2015 r. w drzewostanach RDLP Katowice ujawniły stany zagrożenia i stany ostrzegawcze od 4. gatunków owadów objętych monitorowaniem: osnui gwiaździstej, poprocha cetyniaka, strzygoni choinówki, boreczników sosnowych (borecznika kapryśnego).
2. Stany zagrożenia i stany ostrzegawcze ujawniono łącznie w 226. drzewostanach zlokalizowanych na terenie 11. Nadleśnictw i 28. Leśnictw, przy czym stany zagrożenia stwierdzono w 168. drzewostanach, stany ostrzegawcze w 58. drzewostanach.

3. Łączna powierzchnia drzewostanów zagrożonych (+,++,+++) przez szkodniki pierwotne sosny, określona na podstawie wyników jesiennych poszukiwań owadów w 2015 roku wynosi 1207 ha. W stosunku do roku ubiegłego (2010 ha) nastąpiło znaczące pomniejszenie powierzchni zagrożonej. Stany ostrzegawcze stwierdzono w drzewostanach na sumarycznej powierzchni 478 ha, tj. także mniej jak w roku poprzednim (603 ha).

4. Obszar nasilonego występowania osnui gwiaździstej obejmujący drzewostany w stanach zagrożenia, które to ujawniono w 7. nadleśnictwach, określono na 1 118 ha (w ub.r.  1 906 ha). Stany ostrzegawcze zarejestrowano na powierzchni 282 ha.
5. Obszar nasilonego występowania poprocha cetyniaka w stanach zagrożenia zdiagnozowano na 86 ha drzewostanów (w ub.r.  74 ha) na terenie 1. nadleśnictwa. Stany ostrzegawcze stwierdzono na powierzchni 163 ha.
6. Obszar nasilonego występowania strzygoni choinówki w stanach zagrożenia zdiagnozowano na 3 ha (w ub.r.  0 ha) na terenie 1. nadleśnictwa. Stany ostrzegawcze stwierdzono na powierzchni 10 ha.
7. Obszar występowania boreczników sosnowych (borecznika kapryśnego) w stanach ostrzegawczych stwierdzono w 1. nadleśnictwie na powierzchni 23 ha.
8. Maksymalna liczebność larw, poczwarek i oprzędów, jaką stwierdzono w pojedynczej próbie GER-10 w drzewostanach zagrożonych wynosi:

• u osnui gwiaździstej 449 szt. (Nadleśnictwo Lubliniec; Leśnictwo Lubliniec);
• u poprocha cetyniaka 30 szt. (Nadleśnictwo Olesno, Leśnictwo Leśna);
• u strzygonii choinówki 2 szt. (Nadleśnictwo Koszęcin, Leśnictwo Piłka);
• u boreczników sosnowych 4 szt. (Nadleśnictwo Zawadzkie, Leśnictwo Mosty).

9. Udział larw z oczkiem imaginalnym wśród diapauzujących larw osnui gwiaździstej, określany dla poziomu leśnictwa, jest zróżnicowany i w całym obszarze nasilonego występowania gatunku kształtuje się w przedziale 24-76% (zał. 4). Spasożytowanie diapauzujących larw osnuj pozostaje śladowe.
10. Gradacyjne gniazdo borecznika kapryśnego w Nadleśnictwie Zawadzkie, aktywne od 2009 r. o postępującym słabnącym nasileniu do roku 2015, objęte zabiegami ograniczającymi w latach 2009-2010, a od roku 2011 pozostawiane już bez zabiegu, uległo samoistnemu wygaszeniu na skutek oddziaływania czynników oporu środowiska.
11. Jesienne próbne poszukiwania owadów w RDLP Katowice w 2015 roku wykonano w 28. Nadleśnictwach. Ogółem założono 2473. powierzchni próbnych (w ub.r. 2 656), z czego 2388. wykonano w Lasach Państwowych, 85. w lasach innej własności.
12. Obecność owadów stwierdzono w 1888. próbach (→ 76% wszystkich założonych prób).
13. W 8. nadleśnictwach, w wyniku stwierdzonych w trakcie poszukiwań w obrębie stałych partii kontrolnych przekroczeń liczb ostrzegawczych, zakładano powierzchnie dodatkowe. Powierzchni tych wykonano łącznie 352 (w ub.r. 504).

Charakterystyka zakresu wykonawstwa jesiennych poszukiwań szkodników pierwotnych sosny na terenie RDLP Katowice w 2015 roku

14. W świetle uzyskanych wyników jesiennych poszukiwań szkodników pierwotnych sosny, rok 2015, w zakresie występowania foliofagów sosny na obszarze RDLP w Katowicach, charakteryzować się będzie:

• trwającą nadal aktywnością gradacyjną osnui gwiaździstej - jednakże na mniejszym wyraźnie obszarze od ubiegłorocznego areału nasilonego występowania gatunku (→ diagram), głównie w drzewostanach Nadleśnictw: Lubliniec, Zawadzkie, Brynek oraz Kobiór;
• niewielkimi ogniskami wzmożonego występowania poprocha cetyniaka (→ także w stopniach zagrożenia (++) w kilku drzewostanach na terenie Nadleśnictwa Olesno;
• nieznaczącym stopniem i zakresem zagrożenia od strzygoni choinówki na terenie 2. nadleśnictw oraz boreczników sosnowych     w 1. nadleśnictwie.

15. Ogółem powierzchnia drzewostanów sosnowych RDLP w Katowicach, dla których w wyniku wykonanych w 2015 roku czynności monitoringowych szkodników pierwotnych (→ tj. kontroli lotu brudnicy mniszki oraz jesiennych próbnych poszukiwania postaci owadów zimujących w ściole) prognozuje się występowanie w roku 2016 stanów zagrożeń wynosi 1207 ha (→ 0 ha brudnica mniszka + 1 206 ha pozostałe foliofagi).
16. Powierzchnia ta, tj. powierzchnia drzewostanów sosnowych o prognozowanych na 2016 r. stanach zagrożeń od foliofagów stanowi ~ 0,4% całego areału drzewostanów RDLP Katowice objętego monitorowaniem (→ drzewostany sosnowe i z przewagą sosny II-VII kl. wieku; → ok. 320 tys. ha).
17. W konsekwencji ujawnionych zagrożeń w roku 2016 wskazanym będzie zaprojektowanie chemicznych zabiegów ograniczających w odniesieniu do osnui gwiaździstej na terenie 3. Nadleśnictw: Lubliniec, Zawadzkie i Brynek.

W Nadleśnictwie Kobiór, pomimo stwierdzonych tam w 6. drzewostanach stanów silnych zagrożeń, zabiegu nie projektuje się, gdyż drzewostany te zlokalizowane są w granicach rezerwatu przyrody.

Na tym etapie diagnozy zagrożenia można zakładać, że wielkość areału drzewostanów sosnowych do wykonywania zabiegów ograniczających p. foliofagom w RDLP Katowice w 2016 roku będzie kształtować się na poziomie ok. 270 ha i projekt tych zabiegów dotyczy wyłącznie osnui gwiaździstej.

18. W oparciu o zapisy § 8 Instrukcji Ochrony Lasu w okresie wiosennym przewiduje się wykonywanie uzupełniających kontroli występowania owadów, uszczegóławiających obraz zagrożenia, w odniesieniu do 2. gatunków foliofagów: osnui gwiaździstej           i poprocha cetyniaka. Czynności planowane w tym zakresie to:

• zakładanie dodatkowych powierzchni podokapowych (poproch);
• obserwacja nasilenia rójki przy użyciu pułapek kołnierzowych (osnuja);
• kontrolne zbiory jaj oraz larw/gąsienic w koronach ściętych drzew próbnych (osnuja, poproch).

19. Dla monitorowania wiosennego przebiegu rozwoju owadów, m. in. celem wskazania terminu rozpoczęcia wykonywania zabiegów ograniczających p. osnui gwiaździstej, przewiduje się funkcjonowanie 2. Punktów Obserwacyjnych:

• dot. obserwacji rozwoju osnui gwiaździstej → w Nadleśnictwach Lubliniec,
• dot. obserwacji rozwoju poprocha cetyniaka → w Nadleśnictwie Olesno.

Zestawienie ogólne wielkości powierzchni drzewostanów zagrożonych i w stanie ostrzegawczym, ustalonych na podstawie jesiennych poszukiwań szkodników pierwotnych sosny w roku 2015 (wraz z porównawczym zestawieniem wyników za okres ostatnich 5. lat) na terenie RDLP Katowice

     Warunki pogodowe ubiegłorocznego okresu wegetacyjnego, zwłaszcza obniżenie się poziomu wód gruntowych oraz bardzo wysokie temperatury powietrza osłabiły sosny rosnące na siedliskach wilgotniejszych szczególnie te, których korzenie miały łatwiejszy dostęp do wód gruntowych. Na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach zjawisko to jest obecnie widoczne przede wszystkim w nadleśnictwach województwa opolskiego.

     Duży wpływ na osłabienie kondycji drzew miała dotychczas niedoceniana jemioła, która żyła w koronach sosen jako półpasożyt. Deficyt wody przyczynił się do tego, że jemioła konkurując ze swoim żywicielem o wodę stała się pasożytem bezwzględnym, powodując zamieranie koron drzew.

     Tak osłabione drzewa stały się podatne na zasiedlenie przez przypłaszczka granatka (Phaenops cyanea), który ze względu na korzystne dla niego warunki pogodowe – wysokie temperatury, był w stanie skrócić swój cykl rozwojowy z dwurocznego do jednorocznego. Drzewa zasiedlone przez przypłaszczka granatka charakteryzują się następującymi symptomami: brakiem igliwia w koronach, skróconymi przyrostami pędów, krótszymi igłami, przez co korona wydaje się rzadsza i przejrzysta – określana jako „czesana", są to objawy istotne choć nieswoiste. Wyraźnym wskaźnikiem zasiedlenia drzew jest odbijanie kory przez dzięcioły.

Dariusz Hutka

Powierzchnia osłabionych drzewostanów sosnowych na terenie RDLP Katowice

(stan na początek lutego 2016 r.)

Na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach rozpoczęły się jesienne poszukiwania szkodników pierwotnych sosny.

Zespół Ochrony Lasu w Opolu analizuje nadesłany materiał i prowadzi szkolenia w zakresie jesiennych poszukiwań w wybranych nadleśnictwach.